Afetler; aniden gelişen, büyük yıkımlara yol açan ve toplumun büyük bir bölümünü etkileyen olaylardır. Can kaybı, yaralanmalar, çok sayıda kişinin evsiz kalması ve temel hizmetlerin aksaması gibi sonuçlar ortaya çıkarıyorsa bu tür olaylar “felaket” olarak tanımlanır.
Psikolojik Travma Nedir?
Bireyin kendi yaşamı ya da yakınlarının yaşamı ve fiziksel bütünlüğü ciddi bir tehdit altına girdiğinde ya da çevresel yıkım yaşandığında, normal yaşamın dışında kalan bu olaylar kişide yoğun stres yaratabilir ve travmatik etki oluşturabilir.
Acil Durumların ve Afetlerin Ruhsal Etkileri
Afetlerin psikolojik etkileri, olayın yapısına, kişilerin önceden yaşadıklarına, olay anındaki koşullara ve sosyal destek sistemlerine göre değişebilir.
Deprem Sonrası Gözlemlenebilecek Tepkiler
Afet sonrası görülen stres belirtileri, olağanüstü olaylara karşı gelişen doğal tepkilerdir.
1. Duygusal Tepkiler:
Şok, korku, yas, öfke, suçluluk, umutsuzluk, kaygı, yalnızlık, güvensizlik gibi duygular görülebilir.
2. Bilişsel (Zihinsel) Tepkiler:
Dikkat dağınıklığı, unutkanlık, kabuslar, travma anını tekrar yaşama, gerçeklikten kopma, hatalı düşünceler (örneğin: “Bu benim suçum”).
3. Fiziksel Tepkiler:
Baş ağrısı, mide bulantısı, kalp çarpıntısı, iştah ve uyku düzensizlikleri, yorgunluk gibi belirtiler görülebilir.
4. Davranışsal Tepkiler:
İçe kapanma, kaçınma, ani çıkışlar, dikkatsizlik, madde kullanımı gibi davranışlar gelişebilir.
Psikolojik Travmanın Aşamaları
- Akut Aşama: Olaydan hemen sonra başlar. Yoğun şaşkınlık, korku, fiziksel ve zihinsel hassasiyet görülür.
- Tepki Aşaması: 2. haftadan itibaren başlar. İnkar, huzursuzluk, kabuslar, toplumdan uzaklaşma gibi tepkiler gelişebilir.
- İyileşme Aşaması: Aylar sürebilir. Günlük hayata dönüş, geleceğe yönelik planlara katılım artar.
- Uyum Aşaması: Yeniden yapılanma sürecidir. Bu süreç yıllar sürebilir.
Çocukların Deprem Sonrası Yaşayabileceği Durumlar
- Aşırı korku ve çaresizlik hissedebilirler.
- Olanları algılamada zorlanabilir ya da donuk tepkiler gösterebilirler.
- Tersine, olaylara ilgisiz davranma, oyun oynama gibi davranışlar da gözlenebilir.
- Gece korkuları, yalnız kalamama, alt ıslatma gibi regresif davranışlar gelişebilir.
Çocuğunuza Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?
- Çocuklarınıza güven duygusunu hissettirin.
- Onlarla yakın temas kurun (sarılma, elini tutma).
- Aşırı koruyucu davranışlardan kaçının ama destekleyici olun.
- Yaşına uygun görevler verin.
- Duygularını ifade etmesine fırsat tanıyın.
- Ona bu yaşadıklarının normal olduğunu açıklayın.
- “Geçti” gibi basit cümleler yerine, gelecekte ne yapması gerektiğini anlatın.
Afetten Etkilenen Yetişkinlere Yaklaşım
Yapılması Gerekenler:
- Doğru ve sade bilgiler verin.
- Anlatmak isteyenleri yargılamadan dinleyin.
- Yardım servisleri ve olanakları hakkında bilgilendirme yapın.
- Kişilerin bağımsızlık hissini destekleyin.
- Sosyal destek ilişkilerini güçlendirin.
Kaçınılması Gerekenler:
- Kişileri zorla konuşturmaya çalışmayın.
- Gerçek dışı güvence vermeyin (“Her şey iyi olacak” gibi).
- İnançlarına veya kişisel özelliklerine yorum yapmayın.
- Eleştirel bir dil kullanmayın.
- Gereksiz vaatlerde bulunmayın.
Uzaktan Nasıl Yardımcı Olabilirsiniz?
- Kan bağışı yapın.
- Doğru bilgi paylaşımı yapmaya özen gösterin.
- Resmi kuruluşları takip edin.
- Bilgi kaynağının güvenilirliğini araştırın.
- Yardım kampanyalarına destek olun.
- Telefon hatlarını boş bırakın.
- Maddi desteklerinizi resmi kurumlar aracılığıyla ulaştırın.
Afet Sonrası Ruh Sağlığına Yaklaşım İlkeleri
- Gözlemlenen tepkiler, anormal olaylara verilen normal tepkilerdir.
- Etiketleyici ruh sağlığı terimlerinden kaçınılmalıdır.
- Müdahaleler kültürel ve toplumsal yapıya uygun olmalıdır.
- Her aşamaya özel destek planlanmalıdır.
- Sosyal destek sistemleri, iyileşme sürecinde temel yapı taşlarındandır.
Stresle Başa Çıkma Yöntemleri
Diyafram Nefesi:
- Günde birkaç kez, her defasında 5 derin nefes alın.
- Burnunuzdan 4 saniyede nefes alın.
- 2 saniye tutun.
- 6 saniyede yavaşça nefes verin.
- Nefes egzersizlerini oturarak, gözler açık şekilde yapmanız önerilir.
Dengeleme (Grounding):
- Rahat bir şekilde oturun.
- Nefesinizi derin ve yavaş alın.
- Ortamda sizi rahatsız etmeyen 5 nesneyi gözlemleyin.
- 5 farklı sesi dinleyin.
- Vücudunuzda hoşunuza giden 5 hissi fark etmeye çalışın.
- Bu egzersiz zihni mevcut ana getirmeye yardımcı olur.
Psikolojik Danışman Büşra Ağır yazdı.